Zdrowe powietrze w domu – dlaczego jest tak ważne?

Co przychodzi Ci na myśl, gdy myślisz o nadejściu zimy? Dla wielu z nas, to okres białych krajobrazów, ciepłych swetrów, gorącej czekolady i przygotowań do Świąt Bożego Narodzenia. Ale zima to również pora, kiedy jakość powietrza, którym oddychamy, znacznie się pogarsza.

Kiedy na świat przyszedł nasz syn, zdecydowaliśmy z mężem, że zrobimy wszystko, aby zapewnić mu zdrowy rozwój. Poświęciliśmy wiele czasu, aby nasze mieszkanie stało się miejscem przyjaznym dla noworodka. W tym artykule chciałabym podzielić się z Tobą wiedzą na temat tego, dlaczego warto zadbać o jakość powietrza w naszym domu i jak to zrobić.

---

Zacznę od pytania pozornie niezwiązanego z tematem.

Dlaczego zimą więcej chorujemy?

Czy to dlatego, że spożywamy mniej świeżych warzyw i owoców? A może spada poziom witaminy D? Czy to przez niskie temperatury i wychłodzenie organizmu? Nasze babcie i mamy, mawiały „tylko żeby cię nie przewiało” i zamykały szczelnie wszystkie okna i drzwi, aby uniknąć zimnych przeciągów. Wyjście na dwór bez czapki i szalika to niemal samobójstwo, a przynajmniej pewna recepta na zapalenie płuc. Okazuje się, że mądrość ludowa tylko częściowo pokrywa się wynikami badań naukowych.

Suche powietrze wpływa na infekcje

Przekazywanie wirusów, takich jak wirus grypy, jest bardziej efektywne w zimnym, suchym powietrzu, które jest częstsze zimą. Wynika to z faktu, że lipidowa otoczka tych wirusów staje się twardsza w niższych temperaturach, co sprawia, że są one bardziej odporne i zwiększa się ich przeżywalność.

Nie wentylujemy pomieszczeń

Jakość powietrza w pomieszczeniach może również pogorszyć się zimą. Ludzie zwykle trzymają okna i drzwi zamknięte, aby zachować ciepło, co może prowadzić do nagromadzenia zanieczyszczeń w domach i budynkach. Dodatkowo ludzie zwykle spędzają więcej czasu w pomieszczeniach podczas zimy, co może ułatwiać rozprzestrzenianie się wirusów przenoszonych drogą powietrzną.

Niska jakość powietrza wpływa na zarażalność

Zanieczyszczenie powietrza zostało powiązane z różnymi problemami zdrowotnymi, w tym chorobami i infekcjami układu oddechowego. Na przykład, badanie przeprowadzone w Chengdu, w Chinach, wykazało pozytywne powiązanie między zanieczyszczeniami powietrza, takimi jak pył zawieszony (PM10), NO2 i SO2, a występowaniem gruźlicy (TB). Inne badanie w Teheranie, w Iranie, wykazało, że długotrwałe narażenie na PM2.5 i CO wiąże się ze zwiększonym ryzykiem infekcji układu oddechowego. Podsumowując, zanieczyszczenia powietrza mogą zwiększać ryzyko infekcji i innych poważnych problemów zdrowotnych [1].

Poziom witaminy D3

Badanie obejmujące 540 zdrowych dawców krwi (60% mężczyzn; średni wiek 41 ± 13 lat) przeprowadzone przez 12 miesięcy wykazało, że promieniowanie UV-B w miesiącu pobierania próbek było pozytywnie skorelowane z poziomem 25(OH)D w surowicy. Poziomy witaminy D na północnych szerokościach geograficznych wykazują wyraźną sezonową zmienność, z niższymi poziomami obserwowanymi poza sezonem letnim. Ta zmienność jest bardziej wyraźna u dzieci w wieku szkolnym i u osób o ogólnie niższym poziomie witaminy D [2].

Niskie temperatury

Zmiany wilgotności i temperatury mogą wpływać na ludzki system immunologiczny. Badanie przeprowadzone w Europie Środkowej wykazało, że ekspresja TIM-3, cząsteczki punktu kontrolnego immunologicznego, przez komórki NK była znacznie niższa zimą. Sugeruje to, że system immunologiczny może być mniej aktywny lub efektywny podczas chłodniejszych miesięcy, co potencjalnie może sprawiać, że ludzie są bardziej podatni na choroby [3].

Narażenie na niskie temperatury może zwiększyć ryzyko rozwoju infekcji górnych i dolnych dróg oddechowych. Wdychane zimne powietrze oraz stres wywołany obniżeniem temperatury ciała mogą powodować odpowiedzi patofizjologiczne, takie jak skurcz naczyń w błonie śluzowej dróg oddechowych i tłumienie odpowiedzi immunologicznych, które są odpowiedzialne za zwiększoną podatność na infekcje [4].

Utrzymanie normalnej temperatury ciała jest niezbędne dla różnych funkcji fizjologicznych, w tym odpowiedzi immunologicznych. Na przykład Światowa Organizacja Zdrowia zaleca utrzymanie normalnej temperatury ciała podczas operacji, aby zmniejszyć ryzyko infekcji [5].

Stres termiczny może wpływać na odpowiedź immunologiczną, zmieniając równowagę między odpowiedzią immunologiczną komórkową a humoralną [6].

Podsumowując, zarówno stres zimna, jak i ciepła, mogą negatywnie wpływać na system immunologiczny i zwiększać ryzyko infekcji. Utrzymanie stabilnej temperatury ciała jest kluczowe dla optymalnej funkcji immunologicznej i ogólnego zdrowia.

Podsumowanie

Okazuje się, że to spadek temperatury powietrza na zewnątrz oraz rozpoczęcie sezonu grzewczego mają największy wpływ na zwiększenie zachorowalności w okresie jesienno-zimowym. Ogrzewanie wpływa negatywnie na jakość powietrza wewnątrz budynków, a w naszym kraju również na zewnątrz. Jest to spowodowane tzw. niską emisją, co opiszę jeszcze w dalszej części artykułu.

Jak jakość powietrza wpływa na zdrowie?

Z dotychczasowej lektury dowiedziałeś się, że obniżenie jakości powietrza w okresie zimy pozytywnie koreluje ze zwiększoną podatnością na infekcje. Jednak to nie jedyny negatywny wpływ na zdrowie człowieka.

Wilgotność

Zimą w naszych domach może dojść do dwóch skrajnych, lecz równie niekorzystnych sytuacji. Pierwsza z nich to bardzo suche powietrze w pomieszczeniach. Zimą powietrze na zewnątrz często charakteryzuje się niską wilgotnością, a dodatkowe ogrzewanie jeszcze bardziej je wysusza. Przeciwna sytuacja może zaistnieć, gdy mamy w domu niewłaściwie działającą wentylację i nie wietrzymy pomieszczeń odpowiednio, co prowadzi do nagromadzenia wilgoci.

Jak sprawdzić wilgotność w domu?

Aby sprawdzić wilgotność w domu, można skorzystać z urządzenia zwanego higrometrem, które często występuje w połączeniu z termometrem. Higrometry są dostępne w różnych modelach i cenach, a najprostsze z nich można nabyć za mniej niż 10 zł na popularnych portalach aukcyjnych. Urządzenie nie musi być dokładne, wystarczy nam wartość orientacyjna. Warto rozważyć zakup termometro-higrometru do każdego pomieszczenia, aby móc monitorować wilgotność w całym domu.

Efekt niskiej wilgotności na zdrowie człowieka

Suche powietrze może nieść kilka negatywnych skutków dla zdrowia człowieka. Jednym z podstawowych jest wpływ na układ oddechowy. Suche powietrze może prowadzić do kaszlu i przemijającej duszności, czyli uczucia braku tchu. W cięższych przypadkach ekspozycja na suche powietrze może powodować podrażnienie i stan zapalny błon śluzowych, prowadząc do cięższego kaszlu i duszności [7].

Suche powietrze może wysuszyć błony śluzowe w drogach oddechowych, które służą jako główny mechanizm obronny przeciwko patogenom. Może to potencjalnie prowadzić do zwiększonego ryzyka infekcji i wpływać na zdrowie immunologiczne.

Nie tylko układ oddechowy jest narażony na negatywne skutki suchego powietrza. Może ona również znacząco wpływać na stan skóry, powodując różnego rodzaju problemy. Głównym z nich jest utrata wilgoci z powierzchni skóry, co może prowadzić do jej wysuszenia. Sucha skóra jest bardziej narażona na pęknięcia, łuszczenie się i podrażnienia.

Zbyt wysoka wilgotność

W ogrzewanych pomieszczeniach często mamy do czynienia ze zbyt suchym powietrzem. Jeśli powietrze jest wyraźnie zbyt wilgotne, może to świadczyć o nieprawidłowo działającej wentylacji. Świeże powietrze nie może się dostać do pomieszczenia lub zużyte powietrze nie może się wydostać. Można zastosować pochłaniacze wilgoci, jednak nie rozwiązuje to źródła problemu. Pozbędziemy się nadmiaru wilgoci, ale co z innymi szkodliwymi substancjami?

Wpływ wysokiej wilgotności na zdrowie

Przeprowadzone badanie na osobach przebywających w gorącym i wilgotnym klimacie wykazało, że zwiększenie wilgotności względnej z 50% do 70% przy temperaturach 26,6°C i 30,6°C nie miało istotnego wpływu na odpowiedzi fizjologiczne, komfort termiczny, postrzeganą jakość powietrza ani objawy SBS (ang. Sick Building Syndrome, syndrom chorego budynku) u badanych [8].

Nie znalazłam wysokiej jakości źródeł, które pokazywałyby, że wysoka wilgotność bezpośrednio wpływa na zdrowie człowieka. Ale pośrednio już tak. Wysoka wilgotność może sprzyjać wzrostowi pleśni i grzybów, które mogą powodować problemy z układem oddechowym i alergie u ludzi.

Zanieczyszczenia

Zanieczyszczenie powietrza stanowi znaczące zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, przyczyniają się do rozwoju wielu chorób i schorzeń. Główne zanieczyszczenia, które budzą największe obawy, to:

• Cząstki stałe (PM): Są to drobne cząsteczki substancji stałych lub ciekłych zawieszonych w powietrzu. PM można podzielić na PM10 (cząstki o średnicy 10 mikrometrów lub mniejszej) i PM2,5 (cząstki o średnicy 2,5 mikrometra lub mniejszej). PM2,5, znane również jako drobne cząstki, są szczególnie szkodliwe ze względu na zdolność do przenikania głęboko do układów oddechowego i krążenia, powodując uszkodzenia płuc, serca i mózgu. PM wiąże się z chorobami układu krążenia i oddechowego, takimi jak astma, zapalenie oskrzeli i rozedma płuc.
• Ozon przyziemny (O3).
• Dwutlenek azotu (NO2).
• Dwutlenek siarki (SO2).
• Tlenek węgla (CO).
• Lotne związki organiczne (VOCs).
• Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (PAHs).
• Amoniak (NH3) [9].

Badania wskazują, że w Polsce zanieczyszczenia powietrza są przyczyną skrócenia średniego czasu życia nawet o 2,8 roku [10]. W 2018 roku liczba przedwczesnych zgonów wynikających z krótkookresowego narażenia na pył PM2,5 w 12 aglomeracjach i 14 największych miastach Polski wynosiła przeciętnie prawie 4 tysiące rocznie [11].

Zanieczyszczenie powietrza wpływa również na zwiększenie ryzyka zaostrzeń chorób płuc, takich jak astma i przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP). W okresie jesienno-zimowym częściej hospitalizowani są pacjenci z powodu nasilenia tych chorób [11].

Źródła zanieczyszczeń powietrza

Główne źródła zanieczyszczeń powietrza w Polsce to niska emisja, transport oraz emisje przemysłowe [12]:

• Niska emisja: Niska emisja odnosi się do emisji z niskich kominów (do 40 m wysokości), powstających na skutek spalania paliw stałych (węgla, drewna) i często również odpadów. Główną przyczyną niskiej emisji jest ogrzewanie gospodarstw domowych za pomocą paliw. Indywidualne ogrzewanie budynków stanowi główną przyczynę przekroczeń normy rocznej dla stężenia PM10 w 95% przypadków.
• Transport: W trzech przypadkach główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza zidentyfikowano jako emisje związane z ruchem pojazdów. W Krakowie, aż 52% stężenia NO2 pochodzi z ruchu samochodowego w mieście.
• Emisje przemysłowe: Emisje przemysłowe również przyczyniają się do zanieczyszczenia powietrza, zwłaszcza na obszarach o dużym natężeniu przemysłu. Jednak są one zazwyczaj zlokalizowane i nie wpływają tak znacząco na ogólną jakość powietrza, jak niska emisja i transport.

Warto zauważyć, że udział poszczególnych źródeł zanieczyszczenia powietrza będzie różnić się w zależności od pory roku, lokalizacji oraz innych czynników.

Wpływ temperatury powietrza na zdrowie

Idealna temperatura w pomieszczeniach w zimie dla zdrowia człowieka wynosi zazwyczaj między 18°C a 21°C [13][14]. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca minimalną temperaturę w pomieszczeniach na poziomie 18°C, stwierdzając, że ryzyko zdrowotne wzrasta przy niższych temperaturach [15]. Zbyt niskie temperatury w pomieszczeniach były kojarzone ze wzrostem ciśnienia krwi, objawami astmy i złym stanem zdrowia psychicznego. Ważne jest utrzymanie komfortowej temperatury w pomieszczeniach, aby zmniejszyć ryzyko infekcji dróg oddechowych i innych problemów zdrowotnych.

Jak poprawić jakość powietrza w domu?

Jak podnieść wilgotność powierza w domu?

Powietrze w domy nawilża nawilżacz 😉

Jest wiele rodzajów nawilżaczy i próbowałam prawie wszystkich z nich, więc mogę się podzielić praktyczną wiedzą, co się sprawdza, a co nie.

Nawilżacze grzejnikowe

Najprostszy i najtańszy typ nawilżacza. Wiesza się go na grzejniku, wlewa wodę, która jest podgrzewana przez grzejnik i paruje. Z własnych doświadczeń mogę powiedzieć, że jest w stanie podnieść wilgotność o maksymalnie kilka procent i nie jest to wartość zadowalająca. Można spróbować, bo nie są drogie, ale nie należy się spodziewać dużej różnicy.

Nawilżacze ultradźwiękowe

Tanie rozwiązanie, ale tym razem skuteczne. Mimo tych zalet zdecydowanie odradzam ze względu na bardzo poważne wady tego typu nawilżacza.
Nawilżacz ultradźwiękowy za pomocą fal dźwiękowych o wysokiej częstotliwości rozbija na drobne cząsteczki wodę znajdującą się w zbiorniku urządzenia. W efekcie powstaje chłodna mgła wodna, która nawilża powietrze w pomieszczeniu. W tym procesie nawilżacz rozbija również składniki mineralne zawarte w wodzie na niewidoczny gołym okiem pył. Ten pył następnie unosi się w powietrzu, osadza się na meblach w postaci białego nalotu i jest wdychany przez ludzi. Jak pewnie się domyślasz, ten mikro pył nie jest korzystny dla Twoich płuc. Wyobraź sobie co się stanie jeśli w zbiorniku takiego nawilżacza znajdzie się coś groźnego dla zdrowia. Znane są przypadki masowego zatrucia dzieci w przedszkolach i szpitalach chemikaliami lub bakteriami przez tego typu nawilżacze [16][17].

Można stosować wodę zdemineralizowaną, ale to mocno zawyża koszt eksploatacji oraz jest niepraktyczne. Mam bardzo złe doświadczenia z tym typem i żałuję, że od razu nie kupiłam porządnego urządzenia.

Nawilżacze parowe

Działa dokładnie tak jak czajnik, czyli ma grzałkę, która doprowadza wodę do wrzenia. Woda zamienia się w parę i nawilża pomieszczenie. Tego typu nie próbowałam, ze względu na dwie duże wady, czyli duży pobór energii oraz niebezpieczeństwo poparzenia. Jeśli masz dzieci, to wiesz, że wypadki się zdarzają i lepiej chuchać na zimne.

Nawilżacze ewaporacyjne

Najlepsze, ale zarazem najdroższe. Nawilżacz ten, zwany również dyfuzyjnym, działa na zasadzie naturalnego procesu parowania, zwiększając wilgotność powietrza. Składa się z wymiennych mat lub dysków obracających się w wodzie, wentylatora i zbiornika. Wentylator zasysa suche powietrze do nawilżacza, gdzie przepływa przez matę ewaporacyjną, nawilżając je i częściowo oczyszczając z kurzu.

Mam dwa urządzenia tego typu. Pierwszy to Stadler Form Oskar, który jest dobry, ale ma jedną wadę. Jego maty ewaporacyjne są delikatne, nie można ich łatwo odkamienić ani wyczyścić. Co jakiś czas trzeba kupować nowe, co nie jest ani ekonomiczne, ani ekologiczne. Drugi to Sharp KC-D40EUW oczyszczacz z nawilżaczem. Rewelacyjne urządzenie, nawilża bardzo szybko, łatwo się czyści, nie wymaga kupowania nowych filtrów przez długi czas. Tego typu urządzenia są dość drogie. Osobiście żałuję, że od razu takiego nie kupiłam, tylko eksperymentowałam z tańszymi rozwiązaniami.

Jak osuszyć powietrze w domu?

Nadmierna wilgotność może być spowodowana niedziałającą wentylacją, wadami w izolacji, bądź przestarzałą konstrukcją budynku. W naszym poprzednim mieszkaniu mieliśmy duży problem z nadmierną wilgocią, w szczególności zimą. W jednym z pomieszczeń błędy w izolacji budynku powodowały, że wilgoć przenikała z fundamentów, a ściana do wysokości ok. 40 centymetrów była mokra i zimna. Dodatkowo rozmieszczenie grzejników i wentylacji mocno ograniczało wysychanie. Po czasie na ścianie pojawiała się czarna pleśni. Okazało się również, że prawie wszystkie meble w tym pomieszczeniu również są spleśniałe.

W tym przypadku zastosowanie pochłaniaczy wilgoci nic nie dało, bo przyczyna nie została wyeliminowana.

Jak oczyścić powietrze?

Zdążyliśmy się już przekonać, że zanieczyszczenia powietrza są dla nas poważnym zagrożeniem. Jak się w takim razie przed nimi chronić? Drogi są dwie. Po pierwsze nie wpuszczać zanieczyszczeń z zewnątrz do pomieszczeń. Po drugie usuwać zanieczyszczenia, które już się dostały lub zostały wytworzone w naszym domu.

Nawiewnik okienny z filtrem

Są to bardzo proste urządzenia, które pomogą załagodzić wiele poruszanych w tym artykule problemów. Jest to rozwiązanie must have dla każdego budynku niewyposażonego w rekuperację. Nawiewniki okienne to niewielkie podłużne urządzenia, które montuje się zwykle przy górnej części ramy okna. Służą one do zapewnienia prawidłowej cyrkulacji powietrza w pomieszczeniu, pozwalając na dopływ powietrza z zewnątrz, jednocześnie ograniczając konieczność otwierania okien, szczególnie w sezonie grzewczym. Dzięki nim, pomieszczenia nie są pozbawione wentylacji, ale nie są również nadmiernie wychładzane. Dodatkowo mogą być one wyposażone w filtr cząstek, który pochłania dużą część pyłu zawieszonego PM10 oraz PM2.5. Dokładnych wartości należy szukać w opisie urządzeń.

Oczyszczacz powietrza

Są to proste urządzenia, które są wyposażone w dwie główne części, filtr i wentylator. Oczyszczacze powietrza działają poprzez przepuszczanie powietrza przez filtr, który fizycznie przechwytuje cząstki zanieczyszczeń. Istnieją różne typy filtrów, w tym filtry HEPA, które są stosowane w przenośnych oczyszczaczach powietrza, ponieważ usuwają z powietrza większość typowych alergenów oraz składników smogu.

Powietrze powinniśmy oczyszczać szczególnie tam, gdzie najczęściej przebywamy. Jeśli mamy odpowiednie środki finansowe, to możemy kupić oczyszczacz do każdego pomieszczenia. Alternatywnie przenosić jeden z miejsca na miejsce. Sama mam tylko jeden oczyszczacz z nawilżaczem w sypialni. Tam się regenerujemy po całym dniu, więc chcemy mieć do tego jak najlepsze warunki.

Jest wiele stron, które opisują i porównują różne oczyszczacze, więc nie będę to tego robić. Można takie informacje łatwo wyszukać w internecie. Warto zwrócić szczególną uwagę na to, żeby urządzenie było ciche, szczególnie jeśli przy nim śpimy. Bardziej opłaca się kupić oczyszczacz z nawilżaczem, niż dwa osobne urządzenia.

Dlaczego wentylacja jest ważna?

Zgodnie z polską normą budowlaną, każdy dom na terenie Polski musi być wyposażony w system wentylacyjny. Prawidłowo działająca wentylacja ma kluczowe znaczenie dla naszego zdrowia i komfortu. Jestem dietetykiem klinicznym i diagnostą laboratoryjnym, więc nie wypada mi się rozpisywać na tematy związane z budownictwem. Pozwolę wyrazić swoje zdanie tylko w odniesieniu do kwestii, z którymi miałam do czynienia.

Jednym z najczęstszych problemów jest brak nawiewu. Nowoczesne okna są niezwykle szczelne i nie przepuszczają świeżego powietrza do pomieszczeń. Z moich osobistych obserwacji wynika, że nawiewniki nie są zazwyczaj montowane domyślnie razem z oknami. Zainstalowanie nawiewu nie koniecznie musi automatycznie rozwiązać problemy. Wentylacja grawitacyjna może z wielu powodów nadal nie działać prawidłowo, ciąg kominowy nie będzie wystarczający, żeby usunąć zużyte powietrze.

Występuje również problem wstecznego ciągu kominowego, czyli zjawisko, w którym powietrze zamiast być wywiewane z pomieszczeń, napływa do nich przez kanały wentylacyjne. Jeśli w kanałach wentylacyjnych rozwinie się pleśń to jej zarodniki mogą trafić do pomieszczeń, w których żyjemy.

Idealnym rozwiązaniem na wszelkie problemy z wentylacją jest rekuperacja, czyli system wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła. System taki zapewnia, że świeże powietrze o niskiej zawartości dwutlenku węgla, wilgoci oraz zanieczyszczeń jest dostarczane do wszystkich pomieszczeń przez całą dobę. Skład powietrza w pomieszczeniu z rekuperacją pozostaje stały, niezależnie od pory dnia czy roku, nawet przy zamkniętych oknach i pomimo obecności ludzi, którzy są największymi producentami dwutlenku węgla i wilgoci. Takie rozwiązanie jest jednak drogie i trudne do wykonania w istniejących budynkach.

Bibliografia

1. https://www.semanticscholar.org/paper/116ff3c6e4a2f4dd414c693332e481ad46924610
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5428908/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7923773/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17705968/
5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7210136/
6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3991383/
7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9161186/
8. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32886843/
9. https://www.breeze-technologies.de/blog/major-air-pollutants-their-impact-and-sources/
10. https://mappingair.meteo.uni.wroc.pl/2021/01/poprawa-jakosci-powietrza-jak-wplynie-na-nasze-zdrowie-wyniki-najnowszych-badan/
11. https://www.medonet.pl/zdrowie/zdrowie-dla-kazdego,jak-zanieczyszczenia-powietrza-wplywaja-na-zdrowie-i-dlugosc-zycia-,artykul,54167586.html
12. https://powietrze.malopolska.pl/baza/wplyw-poszczegolnych-zrodel-na-jakosc-powietrza-w-polsce/
13. https://www.bbc.com/future/article/20221107-energy-crisis-how-living-in-a-cold-home-affects-your-health
14. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0954611108003429
15. https://www.health.ny.gov/environmental/emergency/weather/cold/
16. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23078810/
17. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23511302/